متغیر مستقل و وابسته در پایان نامه و مهم‌ترین تفاوت‌های آنها
یکی از اصلی‌ترین مراحل تحصیلات تکمیلی در مقطع ارشد و دکترا انجام تحقیقات مشخصی در حوزه تخصصی تحصیلی و نگارش نتایج آنان در قالب پایان نامه است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی بدون انجام این تحقیقات و دفاع از تحقیقات خود در برابر هیئت داوری، مجاز به دریافت مدرک تحصیلی خود نیستند. انجام تحقیقات پایان نامه دارای ابعاد به خصوص و فاکتورهای فراوانی است که دانشجویان بایستی قبل از شروع تحقیقات با این مباحث به طور کامل آشنا شده باشند. یکی از ابعاد اصلی این تحقیقات در رابطه با متغیرهای انتخابی است. دانشجویان بایستی پس از این که موضوع مورد تحقیق خود را انتخاب کردند، موارد اصلی تحقیقات خود را به عنوان متغیرهای تحقیق در نظر بگیرند. متغیرهای تحقیق انواع مختلفی دارند که مهم‌ترین آنها متغیرهای مستقل و وابسته است. در این مورد قصد داریم مطالبی را به طور اختصاصی در رابطه با متغیر مستقل و وابسته در پایان نامه ارائه دهیم.
متغیر مستقل و وابسته در پایان نامه
متغیر چیزی است که شما در طی تحقیقات خود قصد دارید آنها را اندازه گیری کنید. متغیر می‌تواند هر چیزی اعم از اشیا، زمان، احساسات، اتفاقات و یا ایده‌ها باشد. به عنوان مثال در صورتی که شما احساس اشخاص را در رابطه با برنامه‌های تلویزیونی مختلف مورد مطالعه قرار دهید، متغیرهای این تحقیق برنامه‌های تلویزیونی و احساسات افراد خواهد بود.
همان طور که اشاره شد متغیرها دارای انواع مختلفی هستند که دانشجویان بایستی پس از انتخاب متغیرهای تحقیقات خود، نوع آنها را نیز مشخص کنند. انواع مختلف متغیرها عبارتند از متغیرهای مستقل، وابسته، تعدیلگر، متغیر میانجی، متغیر کنترل و مداخله‌گر. به جز متغیرهای مستقل و وابسته که در اغلب تحقیقات حداقل یک مورد از هریک یافت خواهد شد، حضور متغیرها از انواع دیگر بسته به نوع تحقیق متفاوت خواهد بود. در ادامه به بررسی متغیر مستقل و وابسته و تفاوت‌های این دو مورد خواهیم پرداخت.
متغیر مستقل چیست؟
متغیر مستقل متغیری است که محقق آن را تغییر می‌دهد و یا به خودی خود و بدون تاثیر پذیرفتن از سایر عوامل تغییر می‌کند. متغیر مستقل (که برخی اوقات از آن به عنوان متغیر ساختگی یاد می‌شود)، متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر سایر متغیرهای تحقیق نیستند و تنها در صورتی تغییر خواهند کرد که محقق بر روی آنها تغییراتی را اعمال کند و یا به خودی خود تغییر کنند. دو متغیر بسیار معروف در رابطه با متغیرهای مستقل زمان و سن افراد است. هیچ متغیر یا شرایطی وجود ندارد که بتواند زمان را به عقب و جلو براند و یا سن افراد را کم و زیاد کنند. در واقع این دو متغیر کاملا مستقل از عوامل دیگر هستند.
متغیر وابسته چیست؟
متغیر وابسته متغیر است که در حال مطالعه روی آن هستیم. متغیر وابسته (که برخی اوقات از آن به عنوان متغیر پاسخ یاد می‌شود)، متغیری است که در تحقیقات مورد مطالعه قرار می‌گیرند و اندازه گیری می‌شوند. منظور از متغیر وابسته متغیری است که در نتیجه تغییرات متغیر مستقل تغییر خواهد کرد. به عنوان مثالی از متغیرهای وابسته می‌توان به قد افراد در طول عمرشان اشاره کرد. متغیر وابسته یا همان قد افراد، بسته به متغیر مستقل یا همان سن، متفاوت خواهد بود.
تفاوت متغیر مستقل و متغیر وابسته
یک راه آسان برای تشخیص متغیر مستقل و متغیر وابسته در تحقیقات توجه به این نکته اساسی است که متغیر مستقل متغیری است که شما آن را تغییر می‌دهید، در حالی که متغیر وابسته متغیری است که به علت اعمال تغییرات در متغیر مستقل تغییر خواهد کرد. همچنین شما می‌توانید طبق قاعده علت و معلولی، متغیر مستقل را به عنوان علت و متغیر وابسته را به عنوان معلول در نظر بگیرید.
درک بهتر این دو متغیر، با ارائه چند مثال قابل درک‌تر خواهد بود؛ از این رو در ادامه به ارائه چند مثال در این زمینه پرداخته‌ایم.
مثال برای متغیرهای مستقل و وابسته در پایان نامه
در این بخش به معرفی سه مورد تحقیقاتی و تشخیص متغیرهای مستقل و وابسته در هر مورد می‌پردازیم:
مثال اول: تحقیقاتی را در نظر بگیرید که قصد دارید تاثیر میزان خواب افراد بر نمرات کسب شده در آزمون را اندازه گیری کند. متغیر مستقل در این تحقیقات میزان زمان خواب افراد و متغیر وابسته نتایج و نمرات کسب شده در آزمون برای آنان خواهد بود.
مثال دوم: بررسی میزان جذب آب توسط دستمال کاغذی در برندهای مختلف موجود در بازار. در این تحقیقات نیز متغیر مستقل برند دستمال کاغذی و متغیر وابسته میزان جذب آب توسط دستمال کاغذی خواهد بود.
مثال سوم: بررسی میزان افزایش دمای سطح دریا و تاثیر آن بر زندگی جلبک‌ها. برای این کار بایستی آزمایشی طراحی شود که تعداد جلبک‌ها در یک حجم نمونه از آب دریا و دمای آب در آن منطقه اندازه گیری شود. در این مثال متغیر مستقل دمای آب دریا و متغیر وابسته تعداد جلبک‌های موجود در حجم نمونه خواهد بود.
واضح هست که هیچ کدام از متغیرهای مستقل مذکور تحت هیچ شرایطی بر اساس سایر متغیرهای تحقیق متغیر نخواهند بود. هر کدام از این متغیرها تنها با اراده محقق و یا به خودی خود تغییراتی را خواهند داشت. در حالی که تغییرات ایجاد شده در متغیرهای وابسته که مورد بررسی قرار گرفت، به طور مستقیم تحت تاثیر تغییرات متغیر مستقل بودند.
حال می‌توانید برای تست یادگیری صحیح خود در رابطه با متغیرهای مستقل و وابسته، در مثال‌های زیر این دو متغیر را تشخیص دهید:
- شما برندهای مختلفی را از یک ماده غذایی به خصوص خریداری می‌کنید تا بهترین آنها از نظر کیفیت را انتخاب کنید.
- شما برای انجام تکالیف خود نیاز دارید تا مدت زیادی از شب را بیدار بمانید ولی قصد دارید بدانید میزان خواب شما در طول شب، تا چه حد بر نتیجه امتحان روز بعد تاثیرگذار خواهد بود.
- جراحی دندان شما حدود سی دقیق زمان بر خواهد بود ولی زمان انتظار شما در اتاق انتظار به طور دقیق مشخص نیست. از این رو میزان زمان تلف شده شما در مطب دندانپزشکی، مجموع میزان انتظار شما و زمان جراحی (سی دقیقه) خواهد بود.
پاسخ مثال‌ها
متغیرهای مستقل: برند ماده غذایی، میزان خواب شما و میزان انتظار در اتاق انتظار دندانپزشکی
متغیرهای وابسته: کیفیت ماده غذایی، نتیجه آزمون، کل زمان تلف شده برای جراحی دندان
شما چه متغیر مستقل و وابسته در پایان نامه خود به کار برده‌اید؟ تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذاری