در اغلب دانشگاه‌های دنیا دانشــجویان تحصیلات تکمیلی موظف‌اند پس از اتمام نگارش پایان‌نامه، آن را به دانشــگاه تحویل دهند و پس از تعیین داور یا داوران پایان‌نامه در جلسه‌ای رســمی حضور یابند، و ضمن ارائه گزارشــی شــفاهی از کار خود، به پرسش‌های داوران و پرسش‌های احتمالی سایر حاضران پاسخ دهند. در جلسه دفاع مهارت‌های سخنرانی دانشجو نقشی اساسی دارد، زیرا او ناچار است روایتی صادقانه از ماه‌ها تلاش خود را درزمانی کوتاه که معمولاً بین سی تا ۴۵ دقیقه پیش‌بینی می‌شود، ارائه کند. بدیهی است که در زمان اندکی که برای ارائه در نظر گرفته می‌شود، باید به مهم‌ترین نکات اشاره شود. در غیر این صورت حاضران در جلسه دفاع نمی‌توانند برداشت درست و دقیقی از فرایند پژوهش به دست آورند.
در بســیاری از کشــورهای دنیا، ازجمله در ایران، جلسه دفاع عمومی است و همه علاقه‌مندان می‌توانند در آن شرکت کنند. اما در برخی از کشورها، ازجمله انگلستان، جلسه دفاع تنها با حضور دانشجو و داوران داخلی و خارجی برگزار می‌شود. چنانچه استاد راهنما یا مشــاور نیز تمایل داشته باشند، می‌توانند در این جلسه شرکت کنند. اما فقط دانشجو باید به پرسش‌های داوران پاســخ دهد و اســتاد راهنما یا مشــاور فقط می‌توانند نظاره‌گر این گفت‌وگو باشند. داور خارجی که نقش اصلی را در مدیریت جلسه دفاع دارد، از دانشگاهی غیر از دانشگاه محل تحصیل دانشجو دعوت می‌شود و به همین دلیل داور خارجی نام دارد.
جلسه دفاع پایان نامه و نکات کلیدی:
در بسیاری از جلسات دفاع دیده می‌شود که دانشجویان با استفاده از امکانات نمایشی نرم‌افزارهایی مثل پاورپوینت به ارائه بخش‌هایی از پایان‌نامه می‌پردازند، که دقیقاً به همان ترتیبی اســت که در متن پایان‌نامه آمده اســت. اگرچه استفاده از پاورپوینت و ابزارهای نمایشی مشــابه بر جذابیت ارائه می‌افزاید، هیچ الزامی وجود ندارد که دانشــجو اســلایدها را یکی پس از دیگری به ترتیب نمایش دهد، و تنها به خواندن محتوای اسلایدها بسنده کند.
زیرا بهتر است او ضمن استفاده از این امکانات روایت پژوهش خود را به زبانی ساده برای حاضران تعریف کند. زیرا متن پایان‌نامه قبل از جلســه در اختیار داوران بوده و پس‌ازآن در اختیار ســایر علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. ازاین‌رو، جلسه دفاع فرصتی اســت که پژوهشگر، که در اینجا دانشجوســت، به زبان خود داستان پژوهش خویش را همراه با فرازها و فرودهای آن روایت کند. علاوه بر این نباید فراموش کرد که این جلســه فرصتی اســت که دانشجو از کاستی‌ها و اشکالات احتمالی متن پایان‌نامه مطلع شود و قبل از ارائه نسخه نهایی، به رفع این اشکالات بپردازد.
نکات مهم جلسه دفاع پایان‌نامه:
ضمناً نباید فراموش کرد که تقریباً در همه جلسات دفاع داوران پیشنهادهایی برای بهبود کار ارائه می‌دهند که اغلب نیز این پیشنهادها ســودمند اســت. زیرا داور یا داوران از زاویه‌ای تازه به متن پایان‌نامه نگاه می‌کنند و ممکن است نکاتی از دید دانشجو و استاد راهنما پنهان مانده باشــد، که جلسه دفاع فرصت خوبی برای رفع آن‌هاست. ازاین‌رو، چنانچه تذکراتی برای ایجاد تغییرات در متن پایان‌نامه داده می‌شود باید از این نکات استفاده کرد و اشکالات مطرح‌شده را نوعی خرده‌گیری تلقی نکرد. در جلسه دفاع دانشجو باید کاملاً آرام و خونسرد باشد و از دلهره و نگرانی بی‌مورد بپرهیزد.
این جلســه خود نوعی تمرین یادگیری اســت، و افراد حاضر در آن بیشــتر مشــتاق شنیدن یافته‌های پژوهش انجام‌شده هســتند، و اگر پرسش یا نظری مطرح می‌شود به دلیل توجه به کاری است که انجام‌شده است. از سویی دیگر، بسیاری از پرسش‌های مطرح‌شده در جلسه دفاع می‌توانند افق‌های تازه‌ای در ذهن پژوهشگر باز کنند و مسیرهای تازه‌ای برای استمرار پژوهش بگشــایند.
همچنین، باید به خاطر داشــت که قرار نیست هیچ پژوهشــی خود به‌تنهایی نقطه پایانی بر یک حوزۀ مطالعاتی محسوب شود، و عاری از هرگونه نقص و عیب باشــد. به همین دلیل، نباید نگران پرسش‌های داوران و حاضران در جلســه بود، و باید از دیدگاه‌های آنان استقبال کرد. توصیه می‌شود دانشجویانی که در جلسه دفاع از پایان‌نامه خود حاضر می‌شوند، نکات مطرح‌شده را یادداشت کنند، و به ترتیب به آن‌ها پاسخ‌گویند. پاســخ به این پرسش‌ها به معنای توجیه کاری که انجام‌شده نیست، بلکه به معنای تشریح نکاتی است که مبهم مانده است.