ایمپکت فکتور (Impact Factor) چیست؟

بنیان‌گذار موسسه اطلاعات علمی (ISI)، در سال ۱۹۶۰، شاخصی برای سنجش سطح علمی تحت عنوان ایمپکت فکتور (Impact Factor) را بنا نهاد.

از آن سال به بعد این شاخص برای تمام مجلاتی که در لیست مجلات تامسون رویترز هستند محاسبه می‌شود. این شاخص معیار مهمی برای اعتبار یک مجله درزمینه‌ی پژوهشی خاص، با دیگر مجلات در همان زمینه‌ی پژوهشی است. Impact Factor امروزه مهم‌ترین شاخص مطرح درزمینه‌ی سنجش علمی می باشد.

به زبان ساده ضریب تأثیر یا Impact Factor درواقع میزان تأثیری است که یک مقاله بر مقالات بعدی می‌گذارد. Impact Factor که به‌اختصار به آن IF می‌گویند شاخصی کمّی است که میزان ارجاع (رفرنس دهی) به مقالات یک مجله علمی را نشان می‌دهد. ایمپکت فکتور نشان می‌دهد که به یک مقاله منتشرشده، چند بار رجوع شده است؛ و برآورد نسبت میزان عددی استنادها به تعداد مقالات چاپ‌شده در یک سال در یک ژورنال به‌خصوص را در نظر می‌گیرد.

ایمپکت فکتور هنگامی‌که چندین ژورنال در زمینه‌های مشابه در اختیاردارید می‌توان فرایند مقایسه‌ی ارزش و اعتبار آن‌ها را ساده سازد و ارزیابی قابل قبولی را از هر ژورنال ارائه می‌دهد. این شاخص مختص مجلاتی (ژورنال‌هایی) است که مقالات معتبر علمی را در زمینه‌های گوناگون انتشار می‌دهند. لازم به ذکر است که عدد شاخص Impact Factor برای یک نشریه پزشکی، فقط قابل‌مقایسه با همان زمینه علمی است و نمی‌توان IF مجله پزشکی را با IF مجله فنی و مهندسی مقایسه کرد.
روش محاسبه‌ی Impact Factor
هرساله مجلاتی که تحت پوشش نمایه‌ی ISI در Web of Science=WOB قرارگرفته‌اند بررسی می‌شوند و توسط موسسه تامسون رویترز ISI، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. شاخص Impact Factor یا ضریب تاثیر مجلات و نشریات را هرسال از طریق گزارش‌ها ارجاع مجلات را به اطلاع عموم می‌رسانند. برای مقالات و مجلات تازه انتشاریافته ضریب تأثیر یک نشریه، معمولاً با یک‌فاصله زمانی دوساله منتشر می‌شود و زودتر از این زمان اعتبارسنجی نمی شوند هر ساله در بانک اطلاعاتی Web of Science و از طریق موسسه ISI بیش از ۱۱۰۰۰ ژورنال منتشر می‌شود و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ به‌این‌ترتیب شاخصImpact Factor فقط و فقط برای ژورنال‌های ISI محاسبه می‌شوند. این شاخص تعداد ارجاعات به مجله در دو سال گذشته و سال جاری را به‌طور متوسط در نظر می‌گیرد به این صورت که اگر نشریه‌ای در دو سال گذشته تعداد ارجاعات زیادی داشته باشد ولی در سال جاری از تعداد ارجاعات به مجله کم شده باشد این امر بر شاخص Impact Factor بسیار تاثی گذار می باشد.

شاخص Impact Factor برای یک ژورنال و در یک سال مشخص، از تقسیم تعداد مقالات ارجاع‌کننده، به مقالات منتشرشده آن ژورنال در دو سال قبل از آن، بر تمامی مقاله‌های منتشرشده‌ای است که در آن ژورنال و در همان دوره‌ی زمانی دوساله به دست می‌آید.

شاخص Impact factor (ایمپکت فاکتور) برای یک مقاله و یا یک نویسنده تعیین نمی‌شود بلکه کل ارجاعات به یک نشریه را در محاسبات اعمال می‌کند. بااین‌وجود دانش‌جویان و محققین در مقاطع دکترا یا کارشناسی‌ارشد، همواره تلاش می‌کنند تا با بالا بردن کیفیت مقالات و تحقیق گسترده، مقاله خود را در یک مجله با شاخص ایمپکت‌ فکتور بالا چاپ کنند. این امر بر اعتبار نویسنده‌ی مقاله می‌افزاید. برای دسترسی به میزان Impact factor یک ژورنال کافی است به سایت همان مجله علمی مراجعه کنید.

ضریب تأثیر یا Impact Factor می‌تواند معیاری برای تخمین ارزش مقالات یک مجله باشد ولی برای تخمین ارزش تک‌تک مقالات معیار خوبی نیست ممکن است تعداد ارجاعات به یک مجله زیاد باشد و این بدان معنا نیست که تمام مقالات مورداستفاده قرارگرفته‌اند. درواقع چند مقاله بسیار قوی می‌تواند تعداد ارجاعات به مجله را بالا ببرد.

برای جلوگیری از انتشار شاخص اشتباه یا ایمپکت فاکتورهای دست‌کاری شده، بهتر است از سایت‌های معتبر استفاده کنید. چندین سایت معتبر در این زمینه وجود دارند که برای اگاهی از اعتبارسنجی مقالات آن ژورنال می‌توانید از این سایت‌ها استفاده کنید. برخی از سایت‌هایی که می‌توانید با استفاده از آن‌ها از Impact Factor ژورنال‌های مختلف آگاهی پیدا کنید عبارتند از:

www.scimagojr.com

www.bioxbio.com

www.citefactor.com

سایت‌های مذکور برخی از بهترین منابع برای به‌دست آوردن اطلاعات تخصصی در مورد مجلات هستند و علاوه‌بر اعلام مقدار شاخص ضریب تاثیر، قادرند اطلاعات تکمیلی نظیر کشوری که مجله در آن چاپ‌شده، نام اختصاری مجله، تیراژ شماره‌های چاپ‌شده مجله در سال، زمینه پژوهشی مجله و بسیاری از اطلاعات دیگر را در اختیار دانش‌پژوهان قرار دهند.

هرچند که شاخص Impact Factor می‌تواند به‌عنوان معیاری برای سنجش کیفیت مجلات شناخته شود ولی بهتر است بدانید که به دلیل وجود برخی از محدودیت‌ها نمی‌تواند به‌تنهایی برای سنجش کیفیت ژورنال‌های علمی و ارزش‌یابی مناسب نیست و برای این منظور بهتر است مؤلفه‌های گوناگونی را در نظر گرفت. ولی این شاخص تا حدود زیادی برای دانش‌پژوهانی که به دنبال مقالات ISI هستند می‌تواند مؤلفه خوبی باشد. با تمام این کاستی‌ها، چاپ مقالات ISI که دارای ایمپکت فکتورهای مختلفی هستند، یکی از دشوارترین امور تحقیقاتی است که هر دانش‌پژوهی به دنبال آن است و انتشار مقاله علمی معتبر در ژورنال‌هایی حتی با ایمپکت‌فکتور پایین، یک موفقیت علمی و تحقیقاتی محسوب خواهد شد.

تفاوت ایمپکت فاکتور JCR با گلوبال ایمپکت فاکتور چیست؟
با افزایش انتشارات مختلف در سطح جهان برای چاپ مقالات و دیگر آثار علمی سنجه‌های مختلفی نیز از انتشارات به وجود آمده است. منظور از سنجه، ویژگی‌های اکتسابی مجله است که نشان می‌دهد آن مجله در بین جوامع دانشگاهی از چه سطح کیفی برخوردار است. یکی از سنجه‌های بسیار مشهور ضریب تاثیر (Impact Factor) است. ضریب تاثیر نشان می‌دهد که یک مجله به چه اندازه‌ای تاثیر گذار است.

ضریب تاثیر JCR موسسه تامسون رویترز در بین انواع ضرایب تاثیر از اعتبار و شهرت بسیار بالایی برخوردار است و باید گفت تنها سنجه‌ای است که دانشجویان و دانشگاهیان در حوزه ضریب تاثیر باید به آن اتکا کنند. اما تفاوت ایمپکت فاکتور یا ضریب تاثیر JCR که توسط موسسه تامسون رویترز یا همان ISI سابق منتشر می‌شود با گلوبال ایمپکت فاکتور چیست؟

تفاوت ایمپکت فاکتور JCR با گلوبال ایمپکت فاکتور چیست؟
ضریب تاثیری که توسط موسسه تامسون رویترز منتشر می‌شود نشان دهنده نفوذ علمی مقاله است و بیشتر متکی بر تعداد استناداتی است که به مقالات یک مجله می‌شود. هر چه مقاله‌های یک مجله بیشتر مورد استناد قرار گیرند و در مقالات و کتاب‌ها به آن‌ها رفرنس داده شود، ضریب تاثیر آن مجله نیز بیشتر خواهد بود. به غیر از ضریب تاثیر JCR موسسه تامسون رویترز سنجه‌های دیگری نیز وجود دارد که عبارتند از:

– گلوبال ایمپکت فاکتور (GIF) (Global Impact Factor)

– ضریب تاثیر جهانی Universal Impact Factor (UIF)

– ضریب تاثیر علمی Scientific Journal Impact Factor (SJIF)

– و موارد دیگر

این ضرایب تاثیر توسط شرکت‌ها و خود ناشران تولید می‌شود و اعتبار چندانی ندارند و در بین دانشگاهیان و محیط‌های آکادمیک معمولاً به این نوع از ایمپکت فاکتورها اعتباری داده نمی‌شود. توجه داشته باشید که این ضرایب تاثیر صرفاً اعتبار ندارند و هر مجله‌ای که دارای چنین ضریب تاثیر باشد جعلی نیست. بسیاری از مجلات از طرف ناشر خود چنین ضریب تاثیری را دریافت می‌کنند که باید توجه داشته باشید آن مجله فاقد ضریب تاثیر است زیرا به استثنای ضریب تاثیر JCR تمامی انواع ضرایب تاثیر دیگر در مجلات ISI فاقد اعتبار هستند.

توجه داشته باشید که سایر پایگاه‌ها مانند اسکوپوس فرآیند امتیازدهی خاص خود را برای مجلات خود دارند. برای مثال اسکوپوس ضریبی به نام SJR را ارائه می‌دهد و همچنین معمولاً امتیازی بین Q1 تا Q4 را به مجلات خود ارایه می‌کنند. این ضرایب تاثیر با ضریب تاثیر JCR متفاوت است زیرا این ضریب برای مجلات ISI ارایه می‌شود اما ضریب تاثیر Q1 تا Q4 برای مجلات اسکوپوس ارایه می‌شود. ضریب تاثیر Q1 تا Q4 اسکوپوس نیز همانند ضریب تاثیر JCR دارای ارزش و اعتبار علمی می‌باشد.