قبل از ظهور زبان گفتاری، انسان‌ها ناچار بودند تا برای ارتباط با یکدیگر به نشانه‌ها، نمادها صداهای ساده بسنده کنند. این صداها به تدریج تبدیل به روشی برای بیان و یا نشان دادن اشیا خاص و یا اتفاقات تبدیل شدند و سرانجام به الگویی پیچیده از صداها تبدیل شدند که گفتار نامیده می‌شود. چارلز داروین در کتاب جنجال برانگیزش با عنوان تبار انسان، ادعا می‌کند که زبان انسان از آواز پرندگان تکامل یافته است؛ مطالعات محققان دانشگاه‌های ام آی تی و توکیو نیز بر اعتبار این ادعا افزوده است. در هر حال، زبان امروزه به بخشی ارزشمند و جدا نشدنی از هر فرهنگی تبدیل شده و اهمیتی ندارد که آن زبان یا فرهنگ چقدرتکامل یافته یا ابتدایی باشد. در ادامه خواهیم دید که ترجمه تخصصی متون زبان های مختلف چرا دارای اهمیت بسیار زیادی می باشد و منجر به عدم بروز مشکلات بزرگ که بخاطر ترجمه نادرست ایجاد می گردد، خواهد شد.

تاریخ اولیه

ترجمه در ابتدا برای برطرف کردن نیاز شدیدی بود که تمام کشورهایی که ‌می‌خواستند با کشور دیگر داد و ستد کنند و یا ارتباط برقرار کنند با آن روبرو بودند. معادل انگلیسی کلمه ترجمه، از واژه ای لاتین به معنی بردن یا حمل کردن به طرف دیگر ایجاد شده است. ریشه یونانی قدیمی که این کلمه، metaphrasis است که واژه metaphrase (به معنی ترجمه کلمه به کلمه) از آن ایجاد شده و با paraphrase  (به معنی ترجمه آزاد)، در تضاد است.

این تمایز در طول تاریخ در مرکز نظریه ترجمه قرار داشته است:

سیسرون و هوراس در روم از آن استفاده کردند، درایدن در قرن هفدهم به استفاده از آن ادامه داد و امروزه نیز در بحث پیرامون وفاداری در برابر شفافیت یا معادل رسمی در برابر معادل پویا نیز وجود دارد.

یکی از اولین نمونه‌های‌‌ شناخته شده ترجمه، حماسه سومری گیلگمش است که در در هزاره دوم پیش از میلاد به زبان‌های آسیایی ترجمه شده است. بعد ها، راهبه‌های بودایی سوترا‌های هندی را به چینی ترجمه کردند و شاعران رومی نیز از متون یونانی آن استفاده کردند.

متون مذهبی

متون مذهبی نقش بزرگی در تاریخ ترجمه ایفا کرده‌ اند. یکی از اولین نمونه‌های ثبت شده  ترجمه کتاب در غرب، ترجمه عهد عتیق به زبان یونانی در قرن سوم پیش از میلاد است. این کار که توسط ۷۰ دانشمند و عالم انجام شد، به پایه و اساس ترجمه عهد عتیق به زبان‌های دیگر تبدیل شد.

سنت ژروم، قدیس حامی ترجمه، در قرن چهارم میلادی یک انجیل لاتین را ترجمه کرد که برای سال‌های متمادی، مورد استفاده کلیسای کاتولیک روم بود. با این حال، زمانی که اصلاحات پروتستان باعث ترجمه انجیل به زبان‌های مختلف اروپایی شد(که در نهایت باعث تفرقه در مسیحیت و ایجاد کاتولیسم و پروتستانیسم شد)، بحث بر سر ترجمه‌های انجیل دوباره بالا گرفت.

ترجمه‌های اولیه که در زبان عربی استفاده شده اند به دوران سوریون (نیمه اول قرن دوم میلادی) برمی‌گردد که یک اثر بزرگ بجا مانده از دوران پاگانیسم را ترجمه کردند. (بلومشارک ۱۹۲۱: ۱۰-۱۲، نقل شده توسط ادیدائو، ۲۰۰۰).

بعلاوه، زمان پیامبر اسلام نیز در تاریخ ترجمه اهمیت زیاد دارد. گسترش اسلام و برقراری ارتباط با جوامع غیر عرب زبان مانند یهودیان، رومیان و دیگران باعث شد تا پیامبر تصمیم به استخدام مترجمان و تشویق دیگران به فراگیری زبان‌های خارجی بگیرد. یکی از مشهورترین مترجمان آن زمان زید ابن ثابت بود که نقش بسیار مهمی در ترجمه نامه‌های فرستاده شده توسط پیامبر برای شاهان ایران، سوریه، روم و یهودیان و همچنین نامه‌های فرستاده شده از طرف آن‌ها داشت.

دوران دیگری که شاهد تغییرات قابل توجهی در ترجمه عربی بود مربوط به ترجمه قرآن بود. به گفته بن چاکرون (۲۰۰۲)، ترجمه‌های اولیه قرآن روی معنای آن تمرکز داشته اند.

با وجود پیشرفت‌هایی در ترجمه قرآن، این موضوع همچنان در جهان عرب مورد بحث و جنجال بسیار است. یکی از نمونه‌های این جنجال بعد از ترجمه قرآن به ترکی توسط دولت ترکیه در زمان مصطفی کمال آتاتورک به وجود آمد. او سعی کرد تا برای ترویج سکولاریسم در یک کشور اسلامی، از ترجمه قرآن به‌جای متن اصلی آن استفاده کند. این کار او باعث موجی از انتقادات از سوی روشنفکران عرب، روزنامه‌ نگاران و موفتی‌ها شد.

بعلاوه، مشکل اصلی در ترجمه قرآن مربوط به دلیل ترجمه بود؛ این‌که آیا ترجمه برای آموزش قواعد اسلام استفاده شود و یا اینکه از آن در پرستش و قانون گذاری استفاده شود انتخاب سختی بود که در مقابل مترجمان قرار داشت. به‌طور کلی، ترجمه قرآن تغییرات زیادی به خود دید و همین مسئله باعث شد تا کمیته‌هایی برای ترجمه قرآن ایجاد شود تا به این ترتیب از تحریف آن جلوگیری شود.

تاریخ ترجمه وقایع بسیاری به‌خود دیده است.

اختراع دستگاه چاپ در قرن پانزدهم  نقش مهمی در پیشرفت و گسترش ترجمه داشت و باعث ظهور یکی از اولین نظریه پردازان ترجمه، یعنی اتین دوله (۱۹۴۶-۱۹۱۵) شد. او بعد از ترجمه اشتباه یکی از گفته‌های افلاطون، عبارت rien de tout (هیچ در هیچ)، که نشان دهنده عدم باور او به جاودانگی بود، اعدام شد.

قرن هفدهم شاهد ظهور تعداد زیادی از نظریه پردازان تاثیرگذار ترجمه بود که از میان آن‌ها می‌توان به سر جان دنهوم (۱۶۶۹-۱۶۱۵)، آبراهام کاولی (۱۶۶۷-۱۶۱۸)، جان درایدن (۱۶۳۱-۱۷۰۰) که برای تمایز قائل شدن بین سه نوع ترجمه کلمه به کلمه، برداشت آزاد و تقلید شناخته شده است و همچنین الکساندر پوپ (۱۷۴۴-۱۶۸۸).

در قرن هجدهم، مترجم به هنرمندی تشبیه می‌شد که نسبت به پدیدآورنده متن اصلی و مخاطب وظیفه اخلاقی داشت. بعلاوه، با بهبود نظریه‌های جدید ترجمه و کتاب‌های نوشته شده در زمینه فرآیند ترجمه، مطالعه ترجمه به صورت سامان‌ یافته تری ادامه پیدا کرد.

قواعد ترجمه، اثر الکساندر فریر تایلر، یکی از تاثیرگذار ترین مطالعات ترجمه‌ است که تا آن زمان منتشر شده بود.

قرن نوزدهم شاهد دو گرایش متضاد در مورد ترجمه بود؛ یکی ترجمه را بخشی از اندیشه می‌دانست و مترجم را نابغه‌ای خلاق می‌دید که باعث غنای ادبیات و زبانی می‌شود که به آن ترجمه می‌کند، در حالی که دیگری او را از طریق کارکرد مکانیکی شناساندن متن یا نویسنده به دیگران می‌دید (مک‌گوایر). این دوره از قرن نوزدهم شاهد پیشرفت رمانتیسیزم هم بود، که منجر به ایجاد نظریه‌ها و ترجمه‌های زیادی در زمینه ادبیات و بخصوص شعر شد. یکی از نمونه‌های این ترجمه‌ها، ترجمه رباعیات خیام در سال ۱۸۵۸ توسط ادوارد فیتزجرالد (۱۸۶۳-۱۸۰۹) است.

در نیمه دوم قرن بیستم، مطالعات ترجمه به زمینه مهمی در آموزش و یادگیری زبان در مراکز آموزشی بدل شد و چیزی که به ارزش این مطالعات افزود، ایجاد روش‌ها و مدل‌های مختلفی برای ترجمه بود. برای نمونه، روش ترجمه بر اساس دستورزبان برروی قواعد زبانی و ساختار زبان‌های خارجی مطالعه می‌کند. مدل فرهنگی، شاهدی دیگر بر توسعه و بهبود مطالعات ترجمه در این دوره است. این مدل نه تنها به جایگزینی کلمه به کلمه تاکید دارد، بلکه مهم تر از آن به آگاهی فرهنگی از روش تفکر مردم در جوامع مختلف تاکید دارد (مهراک، ۱۹۷۷).  در این مدل، می‌توانیم بین روش قوم شناسی معنایی و روش هم‌ ارزی پویا تمایز قائل شویم.

مدل دیگری که در این دوران ایجاد شد، ترجمه متن محور بود که بجای تمرکز بر روی کلمات و یا جملات، بر روی متن متمرکز است.

این مدل شامل زیر مجموعه‌های مختلفی است مانند: مدل تفسیری، مدل زبان ‌شناسی بر اساس واژه، و مدل‌های ارزیابی کیفیت ترجمه که خود مدل‌های زیادی از جمله مدل ریس، ویلیس، کولر، هاوس، نورث و هالست را ارایه می‌دهند. این دوره همچنین شاهد ایجاد روش کاربردی و سیستماتیکی برای مطالعه ترجمه بود. از شناخته شده ترین افراد فعال در این زمینه در قرن بیستم می‌توان به ژان پل مینای و داربلنه‌ ‌(۱۹۵۸)، آلفرد مالبلان (۱۹۶۳)، جان کتفورد (۱۹۶۵) و یوجین نایدا (۱۹۶۴) اشاره کرد.

نظریه‌ها و کاربردهای مدرن

امروزه، مطالعات ترجمه در مسیر دیگری حرکت می‌کند که خودکار تر است. با اختراع اینترنت و همچنین پیشرفت‌ها در زمینه فن‌آوری‌های ارتباطی و دیجیتالی، تبادل فرهنگی بین ملت هم افزایش پیدا کرده است. این موضوع باعث شده تا مترجمان به دنبال راه‌هایی برای سازگاری با این تغییرات باشند و روش‌هایی کاربردی به کار بگیرند که به آن‌ها اجازه می‌دهد ترجمه کامل تری انجام دهند. آن‌ها به لزوم ترجمه تولیدات تصویری نیز پی بردند و در نتیجه، ترجمه چندرسانه‌ای متولد شد.

این روش که با نام ترجمه از روی صفحه نمایش نیز شناخته می‌شود، شامل ترجمه انواع برنامه‌های تلویزیونی از جمله فیلم، سریال و برنامه‌های مستند می‌شود. این زمینه ترجمه بر پایه استفاده از کامپیوتر و نرم‌افزار‌های ترجمه استوار است و به دو روش دوبله و یا زیرنویس کردن انجام می‌گیرد. ترجمه چندرسانه‌ای را می‌توان نقطه عطفی در زمینه ترجمه دانست.

تاکید لاورنس ونوتی به  استراتژی‌های بیگانه سازی در ترجمه به معنای ارجعیت وفاداری به متن اصلی نسبت به شفافیت در نظریه‌های او است. با این حال، دو قطب ترجمه کلمه به کلمه و ترجمه آزاد، همچنان تاثیر زیاد بر ابعاد مختلف ترجمه دارند.

امروزه بین ۶۸۰۰ تا ۶۹۰۰ زبان در دنیا وجود دارد که از میان آن‌ها، بخش قابل توجهی خط ویژه خود را دارند و بسیاری نیز با توجه به ریشه‌ خود، از خط مشترکی سود می‌برند. تقریبا تمامی فرهنگ‌ها در دنیا با تمام فرهنگهای دیگر ارتباط دارند. این به آن معنا است که در هر ثانیه از هر دقیقه هر روز، در سرتاسر جهان تعداد بیشماری تقاضا برای ترجمه وجود دارد. بنابراین، جای تعجب نیست که امروز ترجمه یکی از برجسته ترین بخش‌های تعاملات بین فرهنگی است.

واقعیت‌های جالب در مورد زبان‌ها 

• با این که ساکنان قاره اروپا، حدود یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما تنها از ۲۳۴ زبان استفاده می‌کنند.
• حدود ۹۴ درصد زبان‌های جهان تنها توسط شش درصد از جمعیت جهان تکلم می‌شود.
• بیشتر زبان‌ها کمتر از یک هزار نفر سخن‌گوی بومی دارند.
• دیوید هریسون، زبان ‌شناس در کالج سواتمور، پیش بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰، ۹۰ درصد زبان‌های گفتاری دنیا از بین بروند.
• پاپوا گینه نو جمعیتی کمتر از پنج و نیم میلیون نفر دارد و ساکنانش از حدود ۸۳۰ زبان استفاده می‌کنند.
• سازمان ملل متحد شش زبان رسمی دارد که از آن‌ها در نشست‌های این سازمان استفاده می‌شود. این زبان‌ها شامل عربی، چینی، اسپانیایی، فرانسوی و روسی هستند.
• اسپرانتو، پر استفاده ترین زبان فراساخته در جهان است.

در سایت ترجمه تخصصی ترنسیس می توانید سفارش ترجمه خود را ایجاد کنید و بهترین پیشنهاد را انتخاب کنید، ترنسیس نیز کیفیت ترجمه ها را تضمین خواهد کرد و به شما اطمینان خواهد داد تا ترجمه ای بدون عیب و نقص بدست بیاورید.