مجلات علمی برای انتشار مقالات علمی به دو صورت طبقه بندی می کنند. مجلات اوپن اکسس (Open Access) و کلوز اکسس (Close Access) می باشند.
مجلات علمی برای چاپ مقالات به دو صورت عمل می کنند:
اوپن اکسس (open access)
کلوز اکسس (close access)
منشاء دسترسی آزاد ژورنال اوپن اکسس (open access) چیست؟
آغاز فعالیت رسمی این نوع مجلات در اوایل سال 2000 میلادی بود. این فعالیت در سال 2003 به رسمیت شناخته شد و چاپ اولین مقالات اوپن اکسس، برای مقالات علوم انسانی بود.
تاریخچه ژورنال اوپن اکسس (open access)
در مجلات اوپن اکسس محتوای مقاله به صورت آنلاین، بر روی وب سایت مجله قابل دسترسی و مشاهده است و خوانندگان برای دانلود و استفاده از آن هیچ مانع پولی و یا موانع دیگری را روبروی خود نمی‌بینند. معمولاً در این مجلات مولف هزینه‌های چاپ و انتشار مقاله را پرداخت می کند تا خوانندگان بتوانند به صورت آزادانه به محتوای مقاله وی دسترسی پیدا کنند. به این معنی که مجله پولی که باید از خوانندگان مقاله دریافت می‌کند را از نویسنده مقاله دریافت می‌کند. مجلات اوپن اکسس بار دیگر در درون خود به دو طبقه تقسیم می‌شود: مجلات اوپن اکسسی که برای چاپ و پذیرش از مولف پولی دریافت نمی‌کنند و خوانندگان نیز می‌توانند دسترسی آزاد به آرشیو مجلات آنها داشته باشند. نوع دگیر مجلات اوپن اکسسی است که همان تعریف معمول خود را دارند یعنی هزینه‌های چاپ و پذیرش را دریافت می‌کنند و خوانندگان بدون پرداخت هزینه‌ای به آرشیو مجلات دسترسی دارند.
دسترسی رایگان به مجلات علمی برای راحتی خوانندگان صورت گرفته است تا خوانندگان بتوانند بدون پرداخت هیچ هزینه ای از مطالب محققین دیگر بهره ببرند. با این وجود، کاربر حق کپی کردن، توزیع یا اصلاح کار را به هیچ وجه، فراتر از استفاده عادلانه نمی تواند انجام دهد. به این معنی که تحقیق رایگان در دسترس عموم است، اما با اعطای حقوق کاربران، معمولا از طریق یک مجوز Creative Commons، افراد بیشتری مجاز به استفاده از این تحقیق می باشند. اما با درجات مختلفی از میزان دسترس آزاد که در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال، برخی از مقالات علمی ممکن است به تمام استفاده ها بپردازد، به جز استفاده تجاری، بعضی ممکن است به همه کارها بپردازند به جز کارهای مشتق شده، و برخی ممکن است اجازه استفاده از همه آنها را داشته باشند و به سادگی نیاز به تخصیص دارند. در حالی که برخی معتقدند که دسترسی آزاد باید از هیچگونه محدودیت حقوقی (به استثنای تخصیص) محروم شود.
چه کسانی از دسترسی آزاد بهره مند است؟
دانشمندان، دانش آموزان و عموم مردم از دسترسی آزاد استفاده می کنند. این دسترسی آزاد در تمامی زمینه های علمی امکان پذیر است. مثلا اگر شما علاقه مند به دایناسورها هستید، دسترسی آزاد به شما اطلاعاتی در مورد گونه های جدید دایناسور کشف شده را می دهد. دسترسی به معنی این است که اساتید و دانش آموزان می توانند به یک بخش بزرگتر تحقیق دسترسی داشته باشند بدون اینکه انتظار داشته باشند که درخواست هزینه اشتراک در کتابخانه هارا پرداخت نمایند. اگر مقامات منتخب محلی شما دسترسی به مطالعات در مورد چگونگی کار یا در یک شهر دیگر را داشته باشند، می توانند تصمیمات سیاسی بیشتری را مطالعه نمایند و بهترین آنها را اتخاذ نمایند. یا خدمات بهداشتی و درمانی می تواند به راحتی جدیدترین تحقیقات پزشکی را بخواند، آنها می توانند شما را با مشاوره و درمان های جدید تر پزشکی راهنمایی کنند.
برای تشویق دسترسی آزاد چه کاری می توانیم انجام دهیم؟
هر کسی می تواند با ایجاد دسترسی آزاد در مرورگر وب خود و به اشتراک گذاری آن از طریق رسانه های اجتماعی، اطلاعات خود را افزایش دهد. Open Access Week یک رویداد بین المللی است که هر ساله در اواخر ماه اکتبر رخ می دهد. این ایده را برای دانش آموزان، محققان، کمک کنندگان، مدیران، کتابداران و دیگران برای اتصال و حمایت خود از دسترسی آزاد ارائه می دهد. این یک فرصت خوب برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دسترسی آزاد و به اشتراک گذاری با دیگران است.
اگر شما یک محقق هستید، در نظر بگیرید کار خود را به یک مجله ای که دسترسی آزاد است ارسال کنید. اگر شما در مورد منبع باز تحقیق می کنید، چندین مجله دسترسی آزاد برای انتخاب وجود دارد. برای علوم زندگی، F1000Research یک انتخاب عالی است و بسیار ابتکاری است. همچنین مجله Nature Methods به تازگی روش اوپن اکسس را در پیش گرفته است. اگر هیچ کدام از آنها برای تحقیقات شما مطابقت نداشته باشند، می توانید فهرست دایرکتوری مجلات دسترسی آزاد را برای یافتن مجله مناسب برای خودتان جستجو کنید.
انجمن علمی پژوهشی و منابع آموزشی علمی (SPARC) یک منبع عالی است و شما می توانید دستورالعمل های پیاده سازی دسترسی آزاد را در کتابخانه اطلاعات علمی آزاد (OASIS) پیدا کنید. برای مطالعه تمرکز دانش آموزان در دسترسی آزاد، حق تحقیق یک نقطه شروع خوب است. کتاب Peter Suber، Open Access، به صورت رایگان تحت مجوز Creative Commons در دسترس است و اگر بخواهید چیزی را بصورت گسترده مورد مطالعه قرار دهید، یک مروری جامع از موضوع را برای شما ارائه می دهد.